Fototoksyczność i fotoalergia - co to znaczy?

Fototoksyczny czy fotoalergiczny?

Reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne zaliczamy do grupy fotodermatoz egzogennych, czyli chorób skóry, do których wystąpienia potrzebne są określone czynniki zewnętrzne takie jak np. leki fotouczulające, kosmetyki czy zioła fotouczulające oraz promieniowanie słoneczne. Reakcja fototoksyczna i fotoalergiczna różni się mechanizmem powstawania. Poniżej przedstawiamy główne różnice.

Reakcja fototoksyczna

• występuje częściej
• występuje u wszystkich osób narażonych na dany czynnik w połączeniu z promieniowaniem
• zwykle potrzebne są duże dawki czynnika uwrażliwiającego oraz światła
• reakcja przebiega bez udziału układu immunologicznego - związek fototoksyczny pochłania promieniowanie, w wyniku czego powstają toksyczne czynniki uszkadzające komórki i dochodzi do reakcji zapalnej
• odczyn fototoksyczny pojawia się bezpośrednio po kontakcie lub do kilku godzin od każdorazowej ekspozycji
• objawy podobne do oparzenia słonecznego - zaczerwienienie, obrzęk oraz pęcherze, pieczenie

Reakcja fotoalergiczna

• występuje rzadziej
• tylko u osób predysponowanych
• do wywołania objawów wystarczą niewielkie dawki czynnika uczulającego oraz światła
• reakcja przebiega z udziałem układu immunologicznego - podobnie jak reakcje alergiczne, związane są z powstawaniem przeciwciał
• pojawiają się najczęściej po 24-48 godzinach lub nawet po kilku tygodniach od kolejnej ekspozycji
• zmiany mogą przypominać wyprysk kontaktowy - głównie grudki oraz świąd

Niezależnie od rodzaju nadwrażliwości na światło, największe nasilenie zmian obserwujemy na miejscach odsłoniętych na ciele - szczególnie na twarzy, szyi, przedramionach, dekolcie czy karku, chociaż w przypadku fotoalergii objawy mogą wystąpić również w nieeksponowanych okolicach.

W jednym i drugim przypadku zmiany powstają na skutek połączenia działania światła, a także zewnątrzpochodnych związków, które mogą być zawarte m.in. w lekach, kosmetykach, suplementach, roślinach. Należy pamiętać, że niepożądane reakcje skóry po ekspozycji na słońce mogą być związane również z innymi czynnikami oraz z indywidualną wrażliwością na promieniowanie UV.

Fotouczulenie - co to takiego?

Tak jak wspomnieliśmy powyżej, fotouczulenie, czyli fotoalergia, powstaje na skutek reakcji immunologicznej. W efekcie działania czynników takich jak substancje fotouczulające oraz światła dochodzi do powstania odczynu określanego jako fotoalergiczny wyprysk kontaktowy.

Warto podkreślić, że reakcja ta nie wystąpi u każdej osoby, która będzie narażona na dany czynnik, a jedynie u osób predysponowanych. Należy mieć na uwadze, że tego typu reakcje zdarzają się stosunkowo rzadko, zwykle u kilku procent osób.

Fotouczulenie - objawy i rozpoznanie

Fotouczulenie - objawy jakie wyróżniamy przy tej reakcji to wystąpienie rumienia, zaczerwienienia, zmian grudkowych oraz świądu. Mogą one pojawić się zarówno w miejscach eksponowanych, jak i osłoniętych od światła. W niektórych przypadkach może dochodzić również do przekształcenia w przetrwałą postać nadwrażliwości na światło.

Jeśli tego typu objawy występują na skórze, należy skontaktować się z lekarzem, najlepiej dermatologiem, który może postawić odpowiednie rozpoznanie, a w razie konieczności skierować na fototesty płatkowe, wykorzystywane w diagnostyce fotodermatoz.

Jakie substancje powodują reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne?

Istnieje szeroka grupa substancji, które mogą wywoływać reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne. Do głównych grup zaliczyć możemy niektóre leki fotouczulające takie jak:

• antybiotyki np. doksycyklina, tetracyklina
• leki przeciwgrzybicze np. ketokonazol
• leki przeciwbólowe np. ibuprofen, ketoprofen, naproksen
• leki przeciwalergiczne np. ceteryzyna, loratadyna
• leki przeciwcukrzycowe np. metformina
• leki na nadciśnienie np. bisoprolol, kaptopryl
• leki psychotropowe i uspokajające np. haloperydol, promazyna

Jeśli chodzi o kosmetyki, składnikami najczęściej powodującymi występowanie fotodermatoz są niektóre filtry przeciwsłoneczne, kompozycje zapachowe zawarte np. w perfumach oraz substancje bakteriobójcze (konserwanty).

Warto podkreślić, że w celu zwiększenia bezpieczeństwa kosmetyków, nad związkami wykorzystywanymi w formulacjach czuwa Komisja Europejska, która na bieżąco wycofuje lub wprowadza ograniczenia w stosowaniu składników o potencjale uczulającym. Na przykład filtr chemiczny będący potencjalnym fotoalergenem - kwas 4-aminobenzoesowy (PABA) od 2010 roku jest zakazany do stosowania w kosmetykach.

Zioła fotouczulające, których należy unikać

Źródłem reakcji fototoksycznych i fotouczulających często mogą być także związki roślinne np. popularne zioła, suplementy, herbatki, napary czy naturalne preparaty kosmetyczne. Jako potencjalne zioła fotouczulające i/lub fototoksyczne wymienić możemy rośliny takie jak:

• dziurawiec zwyczajny
• barszcz sosnowskiego
• seler zwyczajny
• pietruszka zwyczajna
• pasternak zwyczajny
• arcydzięgiel litwor
• arnika górska
• rumianek pospolity
• nagietek lekarski
• krwawnik pospolity
• stokrotka pospolita
• ruta zwyczajna
• dyptam jesionolistny
• pomarańcza bergamota
• cytryna zwyczajna

Wymieniając zioła fotouczulające, lista powinna obejmować również olejki eteryczne, które mogą mieć działanie fototoksyczne. Wśród nich wyróżnić można m.in:

• olejek bergamotowy
• olejek cedrowy
• olejek kurkumowy
• olejek sandałowy
• olejek cytrynowy
• olejek pomarańczowy
• olejek grejpfrutowy

Przed planowaną ekspozycją słoneczną należy unikać stosowania preparatów zawierających potencjalne fotoalergeny. Warto zwrócić uwagę, czy wybierając się na plażę, nie aplikujemy np. mgiełek zapachowych lub perfum, które zastosowane na skórę w połączeniu ze światłem UV mogą powodować reakcje fototoksyczne, a także przebarwienia.

Niezwykle istotne jest, aby wykluczyć stosowanie powyższych związków roślinnych, również w postaci herbatek oraz suplementów diety, przed przystąpieniem do zabiegów gabinetowych z wykorzystaniem światła np. laseroterapii lub IPL. W czasie konsultacji specjalista wykonujący zabieg powinien przeprowadzić wywiad obejmujący powyższe przeciwwskazania.

Warto również zwrócić uwagę, aby przed zabiegiem nie przyjmować leków przeciwbólowych z grupy NLPZ takich jak ibuprofen, które również mogą działać fotouczulająco, o ile specjalista prowadzący nie zaleci inaczej.

Czy retinol jest fototoksyczny?

Retinol sam w sobie nie jest uważany za substancję fototoksyczną. Jednakże może on zwiększać wrażliwość skóry na promieniowanie UV i sprawiać, że skóra staje się bardziej podatna na uszkodzenia spowodowane słońcem. Dlatego też składnik ten warto wprowadzać do pielęgnacji w okresie jesienno-zimowym, gdyż na początku stosowania występuje duże ryzyko podrażnienia skóry.

Ponadto, w pielęgnacji porannej należy pamiętać, aby zastosować dobrze tolerowany filtr przeciwsłoneczny do twarzy minimum SPF 30. Ze względu na dość niską fotostabilność retinolu, najczęściej rekomendowane jest nakładanie go w pielęgnacji wieczornej, o ile producent danego kosmetyku nie zaleci inaczej.

W temacie witaminy A zapraszamy również do lektury naszego wpisu: Retinol - czym jest? Wszystko co warto o nim wiedzieć!

Czy witamina C jest fototoksyczna?

Witamina C, czyli kwas askorbinowy, nie jest uważana za substancję fototoksyczną. W rzeczywistości jest często stosowana w produktach do pielęgnacji porannej ze względu na właściwości antyoksydacyjne, zdolność do stymulowania produkcji kolagenu oraz działanie wyrównujące koloryt naskórka.

Podobnie jak w przypadku wielu innych substancji, należy zachować ostrożność przy używaniu produktów zawierających witaminę C, szczególnie jeśli skóra jest narażona na działanie promieniowania UV. Chociaż sama witamina C nie jest fototoksyczna, w przypadku wystąpienia podrażnienia po zastosowaniu, może zwiększać się wrażliwość skóry na słońce.

Jeśli wcześniej nie korzystaliśmy z kosmetyków z witaminą C w swojej pielęgnacji, warto rozpoczynać od niższych stężeń kwasu askorbinowego lub sięgać po lepiej tolerowane formy, na przykład estry lub formę etylowaną. W pielęgnacji porannej należy zastosować dodatkowo krem z filtrem do twarzy dla najlepszego działania przeciwstarzeniowego.

Więcej na temat witaminy C pisaliśmy również we wpisie: Te kosmetyki z witaminą C możesz stosować wiosną i latem.

Jeśli jesteście zaciekawieni tym składnikiem, zachęcamy również do lektury wpisu: Serum z witaminą C - najczęściej zadawane pytania.

Czy kwasy AHA i BHA są fototoksyczne?

Kwasy AHA (alfa-hydroksylowe) i BHA (beta-hydroksylowe) same w sobie nie są uważane za substancje fototoksyczne. Jednakże podobnie jak retinoidy, ze względu na działanie złuszczające i potencjalnie drażniące, mogą zwiększać wrażliwość skóry na promieniowanie słoneczne, co może sprawić, że skóra stanie się bardziej podatna na uszkodzenia spowodowane słońcem.

W okresie intensywniejszej ekspozycji słonecznej należy więc unikać intensywnych peelingów chemicznych czy wprowadzania kosmetyków z wysokimi stężeniami kwasów AHA i BHA do pielęgnacji. Nie należy również zapominać o wysokiej ochronie SPF przez cały rok.

Warto zrozumieć, że nasza skóra może reagować negatywnie na działanie słońca i niektórych preparatów, co może prowadzić do wystąpienia wielu reakcji skórnych. Ważne jest więc rozróżnienie między reakcjami fototoksycznymi a fotoalergicznymi, aby móc właściwie zadbać o cerę.

Regularne stosowanie filtrów przeciwsłonecznych oraz unikanie nadmiernej ekspozycji słonecznej to kluczowe działania, które pomogą utrzymać skórę w zdrowiu i dobrej kondycji.

Czy interesuje Was temat fotoalergii? Koniecznie dajcie znać w komentarzu!