Problemy hormonalne u kobiet - jak wpływają na stan skóry?

Hormony… czyli?

Zgodnie z definicją, hormony to grupa związków organicznych, wytwarzanych przez żywe organizmy, które regulują i koordynują procesy chemiczne w komórkach i tkankach. Wszystkie hormony organizmu tworzą układ hormonalny, w którym współdziałają ze sobą. Niektóre hormony wywierają wpływ ogólny na organizm, inne działają na określony narząd lub tkankę.

Estrogeny a skóra

Estrogeny to hormony płciowe produkowane u kobiet w przede wszystkim w jajnikach, choć nie tylko! Hormony te są także produkowane w niewielkiej ilości w tkance tłuszczowej, kościach, oraz mózgu. Estrogeny zwane są hormonami młodości, a ich stężenie w organizmie spada po menopauzie. W skórze znajduje się bardzo dużo receptorów estrogenowych, dlatego jest ona organem wrażliwym na ich działanie.

Wspomniane receptory są obecne na komórkach warstwy podstawnej naskórka, melanocytach, śródbłonku naczyń, fibroblastach i makrofagach. Estrogeny działają na wszystkie warstwy skóry. Stymulują podziały komórek żywych warstw naskórka, dzięki czemu wspierają proces jego regeneracji. W skórze właściwej pobudzają fibroblasty do produkcji kolagenu oraz wpływają na równomierny koloryt skóry.

Niskie poziomy estrogenów skutkują słabszym połączeniem „naskórek-skóra właściwa”, co wpływ na gorsze odżywienie naskórka od środka i spowolnienie zachodzących w nim procesów regeneracji. Z kolei w skórze właściwej zmniejsza się ogólna ilość włókien kolagenowych i elastynowych. Skóra staje się cieńsza, mało elastyczna, pojawiają się na niej zmarszczki o różnej głębokości oraz suchość skóry, a niekiedy objawy skórne hiperandrogenizmu.

Androgeny

Androgeny to hormony steroidowe, których prekursorem jest cholesterol. Hormony te odpowiadają za rozwój męskich cech płciowych, ale występują u obu płci. Do androgenów zalicza się m.in. testosteron, dihytrotestosteron (DHT), androstendion oraz dehydroepiandrostendion (DHEA) i jego siarczan (DHEAs).

Hiperandrogenizm to stan, w którym poziom hormonów androgenowych w organizmie jest zbyt wysoki. Najczęściej wiąże się to z nieprawidłową pracą jajników i/lub nadnerczy u kobiet oraz jąder i/lub nadnerczy u mężczyzn. Nadmiar androgenów ma często związek z zespołem policystycznych jajników oraz insulinoopornością.

Androgeny u kobiet odgrywają ważną rolę. Regulują metabolizm kostny, wpływają na skład ciała, masę mięśniową, nastrój oraz oczywiście stan skóry. Do najczęstszych objawów nadmiaru hormonów androgenowych (hiperandrogenizmu) zalicza się nieregularne cykle oraz problemy z płodnością, zaburzenia miesiączkowania, łysienie androgenowe, hirsutyzm oraz trądzik. Skupimy się teraz na trzech ostatnich aspektach, ponieważ to właśnie one dotyczą skóry.

Hirsutyzm

Hirsutyzm oznacza występowanie nadmiernego wzrostu włosów u kobiet, w miejscach, w których zwykle się ich nie obserwuje (górna warga, broda, klatka piersiowa, wewnętrzne powierzchnie ud, plecy i brzuch, okolice brodawek sutkowych – tzw. obszary androgenozależne). Taka lokalizacja owłosienia jest typowa dla mężczyzn. Warto podkreślić, że kilka nadprogramowych włosków nie musi od razu oznaczać hirsutyzmu. Nasilenie hirsutyzmu ocenia się według skali Ferrimana i Gallweya.

Zwiększone stężenie DHT w mieszkach włosowych skutkuje ich miniaturyzacją i prowadzi do nadmiernej utraty włosów na tle androgenowym (tzw. łysienie androgenowe). Jeżeli masz trądzik i obserwujesz u siebie nadmierne wypadanie włosów, zwróć uwagę na wzór ich wypadania.

Jeżeli utrata włosów dotyczy całej owłosionej skóry głowy, a nie tylko określonego obszaru, zwróć uwagę na poziom kortyzolu, pracę tarczycy, ewentualne niedobory (żelazo, ferrytyna, witamina D3 oraz B12). Jeżeli utrata włosów jest szczególnie widoczna w okolicach skroni (tak zwane zakola) i/lub wzdłuż przedziałka, a wypadaniu włosów towarzyszą inne objawy mogące wskazywać na hiperandrogenizm, skonsultuj się z trychologiem oraz endokrynologiem/ginekologiem.

Trądzik o podłożu androgenowym

W niektórych źródłach można spotkać mapy twarzy, które wskazują na podłoże zmian skórnych w zależności od ich lokalizacji. W mojej opinii to średnio przydatne narzędzie, ponieważ każda skóra jest inna i może w nieco inny sposób reagować na dane bodźce. Pomimo tego istnieje kilka schematów, które dość często się powtarzają.

Jednym z nich jest trądzik o podłożu androgenowym, którego najczęstszą lokalizacją jest tak zwana linia U, obejmująca dolną część policzków, brodę, żuchwę, niekiedy górną część szyi. Wynika to z faktu, że w tych obszarach receptory androgenowe są dużo bardziej wrażliwe na działanie androgenów niż na przykład na czole czy nosie (stąd typowa lokalizacja występowania zarostu u mężczyzn).

Jednostka włosowo-łojowa, czyli mieszek włosowy i uchodzący do niego gruczoł łojowy, może syntetyzować de novo (od początku) androgeny z cholesterolu lub lokalnie przekształcać krążące androgeny o słabej mocy do form bardziej aktywnych biologicznie. Produkcja androgenów z cholesterolu przez komórki gruczołów łojowych przebiega z udziałem wielu enzymów.

Wśród osób z trądzikiem zdarzają się pacjenci, u których poziomy androgenów w surowicy krwi są prawidłowe, ale pomimo tego na ich skórze występują zmiany, których lokalizacja i morfologia sugerują podłoże androgenowe.

Jeżeli wykluczono wszystkie możliwe przyczyny takiego stanu skóry, można podejrzewać swoistą nadmierną reaktywność organu docelowego, jakim jest jednostka włosowo-łojowa i/lub nadmierną aktywność 5-α-reduktazy typu 1 w skórze. To enzym, który przekształca testosteron do dużo bardziej aktywnego dihydrotestosteronu.

Prolaktyna

Prolaktyna to hormon produkowany przez wyspecjalizowane komórki przysadki. Główną funkcją prolaktyny u kobiet jest stymulowanie gruczołów łojowych do produkcji mleka, dlatego jej podwyższony poziom w trakcie ciąży i laktacji jest zjawiskiem fizjologicznym.

Wzrost stężenia prolaktyny obserwuje się także w czasie snu, wysiłku fizycznego, stresu (wysoki kortyzol), współżycia płciowego oraz jako skutek stymulowania brodawek piersi. Hiperprolaktynemia jest to stan, w którym stwierdza się podwyższone stężenie prolaktyny w surowicy krwi. Okresowe, mijające epizody zwiększonego poziomu prolaktyny w surowicy, niemające organicznej przyczyny, nazywane są hiperprolaktynemią czynnościową.

Oprócz ciąży i laktacji podłoże czynnościowe jest najczęściej występującą przyczyną hiperprolaktynemii. Wzrost poziomu prolaktyny może skutkować pojawieniem się zmian skórnych o charakterze acne. Poziom prolaktyny w surowicy krwi należy zbadać na czczo, zachowując higienę badań. To bardzo ważne! Dzień przed badaniem należy unikać stresujących sytuacji (oczywiście w miarę możliwości) i zrezygnować z dużego wysiłku fizycznego, masażu piersi i współżycia, ponieważ mogą dać fałszywie wysoki wynik.

Insulina

Insulina to hormon anaboliczny wydzielany przez komórki β wysp trzustkowych. Jedną z jej ważniejszych funkcji jest obniżanie stężenia glukozy we krwi. Insulinooporność (IO) jest stanem obniżonej wrażliwości tkanek na działanie insuliny.

Stan ten może prowadzić do wystąpienia schorzeń, takich jak nieprawidłowa tolerancja glukozy, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, zespół policystycznych jajników czy zespół metaboliczny. Insulinooporności może towarzyszyć hiperinsulinemia (to dwa odrębne pojęcia!), czyli zbyt wysoki wyrzut insuliny, który pojawia się po posiłku, zwłaszcza bogatym w cukry proste.

Ryzyko wystąpienia IO jest większe u osób otyłych z siedzącym trybem życia, stosujących nieprawidłową, wysokoprzetworzoną i wysokokaloryczną dietę, zaniedbujących rytm dobowy. IO i ściśle z nią związana otyłość łączą się z przewlekłą reakcją zapalną o niskim nasileniu w różnych tkankach.

Jeżeli 1-2 godziny po spożyciu produktów bogatych w cukry proste odczuwasz wzmożone zmęczenie, znużenie i masz ochotę na drzemkę, to warto sprawdzić stan gospodarki węglowodanowej! Jej zaburzenia mają ogromny wpływ na skórę. Przykładem jest trądzik oraz nasilone powstawanie produktów glikacji białek, tzw. AGEs, które mają związek z przyspieszonym procesem starzenia się skóry.

Jeżeli podejrzewasz u siebie jakiekolwiek wahania hormonalne, a opisane w tym artykule objawy brzmią znajomo, nie zwlekaj! Umów się na wizytę do specjalisty, który namierzy problem i pomoże Ci uporać się z rozchwianą gospodarką hormonalną. Twoja skóra Ci za to podziękuje!