Stres oksydacyjny - co to takiego i jak mu zapobiegać?

Czym są wolne rodniki i co to znaczy stres oksydacyjny?

Zaczynając od podstaw – wolne rodniki to cząsteczki zawierające niesparowany elektron, co czyni je wysoce reaktywnymi. W organizmie występują głównie w postaci reaktywnych form tlenu (RFT), takich jak anionorodnik ponadtlenkowy (O₂•⁻), rodnik hydroksylowy (•OH) oraz inne reaktywne cząsteczki jak nadtlenek wodoru (H₂O₂), a także reaktywnych form azotu (RFA), do których zalicza się tlenek azotu (NO•) i nadtlenoazotyn (ONOO⁻).

Dążąc do stabilizacji, wolne rodniki „odbierają” elektrony innym cząsteczkom, inicjując reakcje łańcuchowe, które mogą prowadzić do uszkodzenia lipidów, białek, a nawet DNA.

W prawidłowych warunkach organizm utrzymuje równowagę pomiędzy prooksydantami a antyoksydantami. Gdy jednak ilość wolnych rodników przewyższa zdolności ich neutralizacji, dochodzi do stresu oksydacyjnego.

Warto również wspomnieć o stresie nitrozacyjnym, który wiąże się z nadmiarem reaktywnych form azotu. Związki te – zwłaszcza tlenek azotu i jego pochodne – mogą nasilać stres oksydacyjny, zwiększając ryzyko uszkodzenia struktur komórkowych i zaburzeń funkcji biologicznych.

Wolne rodniki – czy mogą działać pozytywnie?

Choć obecność wolnych rodników zwykle kojarzy się z czymś szkodliwym, w odpowiednich ilościach są one organizmowi niezbędne. Komórki układu odpornościowego wytwarzają wolne rodniki celowo, aby zwalczać drobnoustroje. Biorą one też udział w przekazywaniu sygnałów między komórkami – pomagają im komunikować się ze sobą i regulować ważne procesy, takie jak uruchamianie naturalnej śmierci komórki, gdy przestaje ona prawidłowo działać.

Dopiero nadmiar wolnych rodników, przekraczający zdolności antyoksydacyjne ustroju, prowadzi do stresu oksydacyjnego, czyli niekorzystnego zjawiska.

Przyczyny stresu oksydacyjnego

Do powstania stresu oksydacyjnego może dochodzić zarówno w wyniku procesów zachodzących naturalnie w organizmie, jak i pod wpływem czynników zewnętrznych. Kluczowe znaczenie mają tu zaburzenia równowagi między ilością wolnych rodników a zdolnością organizmu do ich neutralizacji. Aby działać profilaktycznie, warto zrozumieć, skąd biorą się te reaktywne cząsteczki i co może nasilać proces ich nadmiernej produkcji.

Przyczyny wewnętrzne (endogenne)

Jednym z głównych źródeł reaktywnych form tlenu są mitochondria, czyli organelle komórkowe, które wytwarzają energię w procesie fosforylacji oksydacyjnej. To właśnie to zjawisko generuje wolne rodniki.

Gdy dochodzi do zaburzeń funkcjonowania mitochondriów, powstaje tzw. błędne koło – uszkodzenia tych struktur nasilają produkcję reaktywnych form tlenu, co prowadzi do jeszcze większych uszkodzeń. Inne wewnętrzne przyczyny to przewlekłe stany zapalne oraz choroby metaboliczne, takie jak otyłość czy cukrzyca.

Przyczyny zewnętrzne (egzogenne)

Środowisko zewnętrzne również może znacząco wpływać na prawidłowe funkcjonowanie organizmu oraz poziom stresu oksydacyjnego. Czynniki takie jak promieniowanie UV, zanieczyszczenia powietrza, palenie papierosów, spożywanie alkoholu, czy też dieta uboga w antyoksydanty, sprzyjają nadmiernej produkcji wolnych rodników. Także długotrwały stres emocjonalny, brak snu, nadmierny wysiłek fizyczny oraz stosowanie niektórych leków (antykoncepcyjnych czy cytostatyków) może zakłócać równowagę oksydacyjną.

Skutki stresu oksydacyjnego dla zdrowia człowieka

Mimo iż wolne rodniki, w tym rodniki tlenowe, pełnią w organizmie ważne funkcje, ich nadmiar może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Przewlekły stres oksydacyjny jest bowiem związany z uszkodzeniami struktur komórkowych i zaburzeniem kluczowych procesów fizjologicznych. Jest to tym samym czynnik rozwoju chorób cywilizacyjnych. Poniżej przedstawiamy, jakie układy i mechanizmy są szczególnie wrażliwe na działanie nadmiaru wolnych rodników.

Układ sercowo-naczyniowy

Utlenione frakcje cholesterolu LDL (tzw. zły cholesterol) przyczyniają się do powstawania blaszki miażdżycowej, co powoduje zwiększone ryzyko wystąpienia miażdżycy, zawałów serca i udarów mózgu.

Układ nerwowy

Mózg zużywa duże ilości tlenu i zawiera liczne lipidy podatne na utlenianie, dlatego jest szczególnie narażony na stres oksydacyjny. Uważa się, że zjawisko to może zatem wpływać na choroby neurodegeneracyjne, jak choroba Parkinsona czy Alzheimera.

Choroby nowotworowe

Wolne rodniki mogą uszkadzać DNA, co sprzyja powstawaniu mutacji i inicjowaniu procesów nowotworzenia.

Zaburzenia metaboliczne i odporność

Stres oksydacyjny wpływa na rozwój insulinooporności, nasila przewlekłe stany zapalne oraz może obniżać sprawność układu odpornościowego, zmniejszając skuteczność zwalczania patogenów.

Wpływ stresu oksydacyjnego na skórę

Skóra, jako największy organ ciała i zarazem pierwsza linia obrony przed czynnikami zewnętrznymi, jest szczególnie podatna na skutki stresu oksydacyjnego. Poniżej opisujemy, w jaki sposób proces nadmiernej produkcji wolnych rodników wpływa na jej kondycję.

Bariera ochronna i stany zapalne

Stres oksydacyjny prowadzi do procesów zapalnych, które osłabiają naturalną barierę ochronną skóry. W efekcie może pojawić się suchość i nadreaktywność cery.

Zaostrzenie dermatoz

Wolne rodniki są zaangażowane w mechanizmy rozwoju i zaostrzenia przewlekłych chorób skóry, takich jak trądzik różowaty, atopowe zapalenie skóry (AZS) czy łuszczyca.

Przebarwienia

Zaburzenia w pracy komórek odpowiedzialnych za produkcję melaniny mogą prowadzić do nierównomiernego kolorytu skóry i powstawania hiperpigmentacji.

Procesy starzenia

Wraz z wiekiem stres oksydacyjny staje się jednym z kluczowych czynników przyspieszających procesy starzenia komórkowego.

Skutkuje to zmarszczkami, utratą napięcia i widocznymi oznakami starzenia.

Naturalne systemy antyoksydacyjne organizmu

Aby utrzymać równowagę oksydacyjno-redukcyjną, organizm dysponuje rozbudowanym systemem ochrony przed stresem oksydacyjnym. Układ ten obejmuje zarówno enzymatyczne, jak i nieenzymatyczne mechanizmy antyoksydacyjne, działające wewnątrz komórek oraz w przestrzeni międzykomórkowej.

Antyoksydanty enzymatyczne

Do kluczowych enzymów neutralizujących wolne rodniki należą:

• dysmutaza ponadtlenkowa (SOD) – przekształca anionorodnik ponadtlenkowy (O₂•⁻) w nadtlenek wodoru (H₂O₂),
• katalaza (CAT) – rozkłada H₂O₂ do wody i tlenu, zapobiegając jego toksycznemu działaniu,
• peroksydaza glutationowa (GPx) – wykorzystuje glutation (GSH) do redukcji nadtlenków, chroniąc lipidy błon komórkowych.

Skuteczność tych enzymów zależy od dostępności mikroelementów, takich jak cynk, miedź, mangan i selen, które pełnią funkcję kofaktorów lub stabilizatorów struktury enzymów.

Antyoksydanty nieenzymatyczne

Wśród nieenzymatycznych przeciwutleniaczy wyróżniamy:

• endogenne, syntetyzowane przez organizm, m.in. glutation (GSH), kwas alfa-liponowy, koenzym Q10, melatoninę i kwas moczowy,
• egzogenne, dostarczane z dietą, takie jak witamina C, witamina E, karotenoidy, flawonoidy i inne polifenole roślinne.

Działają one głównie poprzez bezpośrednie oddanie elektronu wolnemu rodnikowi, skutecznie przerywając reakcje łańcuchowe prowadzące do uszkodzeń komórkowych.

Stres oksydacyjny – diagnostyka

Stres oksydacyjny nie daje jednoznacznych objawów klinicznych, jednak jego obecność można ocenić na podstawie specjalistycznych badań laboratoryjnych dostosowanych do indywidualnej sytuacji pacjenta. Diagnostyka opiera się na analizie biomarkerów, które odzwierciedlają zarówno uszkodzenia wywołane przez wolne rodniki, jak i zdolność organizmu do ich neutralizacji. Poniżej przedstawiamy wspomniane markery wykorzystywane w diagnostyce.

8-OHdG (8-hydroksydeoksyguanozyna)

To jeden z najlepiej poznanych markerów uszkodzenia DNA przez reaktywne formy tlenu. Jego podwyższone stężenie może świadczyć o nasilonym stresie oksydacyjnym.

MDA (malondialdehyd)

Jest to produkt końcowy procesu peroksydacji lipidów. Jego obecność we krwi lub moczu wskazuje na uszkodzenia struktur błon komórkowych wywołane przez wolne rodniki.

Poziom glutationu (GSH) i aktywność enzymów antyoksydacyjnych (SOD, CAT, GPx)

Te parametry pozwalają ocenić, jak skutecznie organizm radzi sobie z neutralizowaniem wolnych rodników. Glutation pełni kluczową rolę jako wewnątrzkomórkowy antyoksydant, a enzymy takie jak dysmutaza ponadtlenkowa (SOD), katalaza (CAT) i peroksydaza glutationowa (GPx) stanowią podstawowy system obrony antyoksydacyjnej.

Co na stres oksydacyjny?

Niezwykle istotne jest prowadzenie zdrowego stylu życia – unikanie palenia tytoniu, nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV czy unikanie toksyn środowiskowych.

Ważna jest również umiarkowana aktywność fizyczna, która działa zgodnie z zasadą hormezy – niewielki wzrost stresu oksydacyjnego stymuluje bowiem adaptację organizmu i wzmacnia naturalne mechanizmy antyoksydacyjne.

Jednocześnie warto wspomóc naturalne systemy obronne organizmu dodatkowymi źródłami antyoksydantów. Odpowiednio dobrana pielęgnacja i dieta przyczyniają się do ochrony komórek przed nadmiernym działaniem wolnych rodników.

Kosmetyki antyoksydacyjne

W kosmetykach warto zatem szukać składników o właściwościach antyoksydacyjnych, takich jak między innymi witaminy C i E, resweratrol, kwas ferulowy, koenzym Q10, niacynamid, kwas liponowy, ekstrakt z zielonej herbaty czy astaksantyna.

Dobrym przykładem jest Image Skincare Vital C Hydrating Antioxidant A C E Serum, które łączy działanie trzech witamin o silnym potencjale antyoksydacyjnym z ekstraktami roślinnymi.

W codziennej ochronie przed fotostarzeniem sprawdzi się Jan Marini Antioxidant Daily Face Protectant SPF 30 – lekki krem z filtrem i składnikami przeciwutleniającymi.

Dla osób preferujących kremową konsystencję doskonałym wyborem może być Medik8 C-Tetra Cream – zawierający stabilną formę witaminy C oraz witaminę E.

W formule Dottore Ferulic Antiox Cream zastosowano z kolei kwas ferulowy, koenzym Q10 oraz witaminy C i E.

Pielęgnację można uzupełnić o Sesderma C-VIT Radiance, rewitalizującą maskę z witaminą C, która dodaje cerze blasku i sprzyja wyrównaniu kolorytu.

Delikatna skóra okolic oczu również potrzebuje wsparcia – Beaute Pacifique Paradoxe Eye Creme to przeciwstarzeniowy krem pod oczy, który zawiera resweratrol i procyjanidyny pozyskane z chilijskich winogron.

Dobrym uzupełnieniem pielęgnacji jest Dermalogica Antioxidant Hydra Mist – mgiełka odświeżająca, która wzmacnia naturalną barierę ochronną skóry dzięki obecności składników o działaniu antyoksydacyjnym.

W pielęgnacji ciała warto natomiast sięgnąć po Dermomedica Active Antioxidant Body Cream – zaawansowany balsam z witaminą C, E, kwasem ferulowym i glutationem, który nie tylko intensywnie nawilża, ale również wspiera regenerację skóry po ekspozycji na słońce i niweluje oznaki starzenia.

„Regularne stosowanie preparatów z antyoksydantami to jeden z ważnych kroków w profilaktyce starzenia się skóry”.

– kosmetolog Topestetic Alicja Szcześniak

Suplementy diety zawierające antyoksydanty

Procesy antyoksydacyjne można wspierać również od wewnątrz. Kluczową rolę odgrywa w tym kontekście zróżnicowana dieta, bogata w warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe i inne źródła naturalnych przeciwutleniaczy. Jeśli jednak z różnych względów nie udaje się dostarczyć ich w odpowiednich ilościach wraz z pożywieniem, warto rozważyć suplementację, jako uzupełnienie codziennego jadłospisu.

Agata Zejfer Self - Care Concept Healthy Skin to suplement diety przeznaczony dla osób dorosłych, który zawiera ekstrakty z granatu, kurkumy, imbiru, astaksantynę oraz cynk i proantocyjanidyny z winorośli. Składniki te wspomagają ochronę komórek przed wolnymi rodnikami oraz wspierają regenerację skóry.

Równie kompleksową formułę prezentuje Hush and Hush Time Capsule – suplement zawierający szereg substancji – witaminy A, C, E, D i K, witaminy z grupy B oraz minerały takie jak cynk, selen i mangan, a także kolagen i kwas hialuronowy. Może być stosowany jako wsparcie diety ubogiej w antyoksydanty, także w okresie zabiegów estetycznych.

Związek o szczególnie silnym potencjale antyoksydacyjnym to astaksantyna. Solgar Astaksantyna dostarcza 5 mg tego karotenoidu w formie rozpuszczonej w oleju słonecznikowym, co zwiększa jego biodostępność.

Warto również wspomnieć o koenzymie Q10. Lab One No1 Coenzyme Q10 zawiera aktywną jego formę – ubichinol, która naturalnie wspomaga produkcję energii w mitochondriach i może stanowić wartościowe uzupełnienie diety.

Ciekawym rozwiązaniem jest także Kenay Dysmutaza Ponadtlenkowa TetraSOD, suplement diety zawierający naturalną formę enzymu dysmutazy ponadtlenkowej, pozyskiwanego z mikroalg. Jego receptura wspiera ochronę komórek przed stresem oksydacyjnym i sprawdzi się szczególnie u osób aktywnych, których tryb życia sprzyja powstawaniu wolnych rodników.

Warto pamiętać, że choć antyoksydanty wspierają naturalne mechanizmy obronne organizmu, ich nadmiar może zaburzać fizjologiczne funkcje wolnych rodników – zjawisko to nosi nazwę paradoksu antyoksydacyjnego. Kluczowe jest zatem zachowanie równowagi między prooksydantami a przeciwutleniaczami. Zaawansowaną suplementację antyoksydantami należy zawsze skonsultować z lekarzem, szczególnie w przypadku chorób przewlekłych lub przyjmowania leków.

Stres oksydacyjny to złożone zjawisko, które odgrywa ważną rolę w patogenezie wielu chorób, jak i procesach starzenia się skóry. Choć wolne rodniki są niezbędne dla organizmu, ich nadmiar może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych.

Zrozumienie mechanizmów stresu oksydacyjnego i świadome wspieranie systemów antyoksydacyjnych – zarówno poprzez styl życia, w którym istotne miejsce zajmuje regularna aktywność fizyczna, odpowiednia ilość snu i zbilansowana dieta, jak i poprzez odpowiednią pielęgnację – może przynieść realne korzyści dla zdrowia i urody oraz zniwelować objawy stresu oksydacyjnego. Nie istnieje bowiem uniwersalny lek, który zapewniałby „leczenie stresu oksydacyjnego”.

A czy Wy macie swoje sprawdzone sposoby na wspieranie organizmu i skóry w walce ze stresem oksydacyjnym? Chętnie poznamy Wasze doświadczenia!